Ifwalas ta t´ichun wichí t´silak-lhamehen iche tewokw theley wet tañhi lheley wichitso match eta yahanche lhäkej eth tefwaji iwo latikha, hape pante ta tetso ifwalas ta pajche nichate ta ifwalahila- hin´o wak´al ta weleklhi nitichunejlhi atsi mek ta iwoye. Neche näm latichunhayaj ta yokw: eh… häpkhila täj-tso mek ta owoye tach´awe laphi wet it’atche lafwap’o wet yik – hin’o matche pajt´ha honajet´at nech´e ta näm, tilhäj wahat lhaye lhip ta lakäjyaj ihi tsi nech´e nilhoke mek ta iwatlä, wet näm latichunhayaj ta yokw: eh-y´e honatsihilat n´oyej ifwalahilat chew’o m´ek che tatain oyej ihichela-at mek che otuj – ifwala-tso t´ekhen p´ante thip ta imälhi t´amajej, thatische p´ante lawhayp´ante-tso. Häpe p´ante ta tetso ifwalas ta pajche: − Hin´o y´uyei wahat. Hin´o niw´ok p´ante. Lhäkyaj ts´ilak p´ante m´eñhey ta ipe honhat, iche: Fwalawuk − lham atsinhay ta wenhayej chutsaj, fwalawuk thiley − newokw − fwiy´elak.

Antiguamente, vivían solamente los pueblos originarios, se organizaban en territorios. Estaban los ribereños y los montaraces, estos clanes eran expertos en la marisca y en la caza, usaban vestimentas propias y vivian de esa forma. Era costumbre levantarse a la madrugada y estar preparado para salir antes de que salga el sol. En ese momento, antes de partir se tomaban su tiempo para pensar qué hacer durante el resto del día.
Cuando la persona tiene claro lo que piensa hacer, lo dice: − Bueno, esto es lo que haré. Entonces toma su yica y agarra todos sus elementos de la pezca y marisca, y sin darse vueltas se va. Vuelve por la tarde con satisfacción porque ha logrado conseguir pescados. Por la noche antes de acostarse dice: − Bueno, ya es de noche, mañana será otro día y no me preocupo porque mañana algo podré conseguir.
La gente acostumbraba dejar comida para algún integrante de la familia que se
encontrara ausente a la hora de comer. Ellos eran muy solidarios. En los tiempos antiguos: El hombre era capaz de sumergirse hasta las profundidades del río para conseguir pescados. El hombre conocía los secretos de la pesca. Se alimentaban de las comidas naturales como: la doca, la raíz del chaguar, los tallos de la planta de la doca, batata del monte, fwiy’elaj.

Antigamente, viviam somente os povos originários e se organizavam por territórios. Estavam os ribeirinhos e os montaraces, esses clãs eram especialistas na marisca e na caça, usavam vestimentas próprias e viviam dessa forma. Era costume levantar de madrugada e estar pronto para sair antes de o sol nascer. Nesse momento, antes de partir tiravam um tempo para pensar o que fazer durante o resto do dia. Quando a pessoa tem claro o que pensa em fazer, diz: − Bom, isto é o que farei. Então pega sua yica e todos seus utensílios de pesca e marisca e, sem fazer hora, parte. Volta pela tarde com satisfação por ter conseguido encontrar peixes.
A noite antes de deitar diz: − Bom, já é noite, amanhã será outro dia e não me preocupo porque amanhã posso conseguir algo. As pessoas costumavam deixar comida para algum integrante da família que estivesse ausente na hora de comer. Eles eram muito solidários. Nos tempos antigos: O homem era capaz de mergulhar até o fundo do rio para conseguir peixes. O homem conhecia os segredos da pesca. Se alimentavam das comidas naturais como: a doca, raiz de chaguar, os talos da planta da doca, batata-doce, fwiy’elaj.


Rafael Fernandéz é uma criança indígena de língua Wichí, da Bolívia. Através do programa IberCulturaViva, a Philos em parceria com a SEGIB – Secretaria Geral Ibero-Americana fomentou a publicação de textos em línguas originais dos povos ameríndios e suas respectivas traduções ao espanhol e português.


Descubra mais sobre Philos

Assine para receber os posts mais recentes por e-mail.

Publicado por:Philos

A revista das latinidades