pelhay t´isan

Fwalas toj pajche: wichí lakeyis toj w´elechen iche p´ante hinv´ toj yik tiyojche tayhi t´ekwe mak toj t´isan iwatlo pajtha yomu tayni chuwej wit hiw´enlo toj iwumlaycho wit tékwe halopmhe mat toj lapesey wuefwpe wit ikfwi paj t´ha´ hiwén nokwtaj wit ikwi, wit pelhay t´ha mat toj fwitsaj, toj ile´ pelhay hinú yik yoples toj tiyojche tojtsu, wit pelhay kamaj yíphen, paj t´ha´ yomhajkani t´ha´ ilota makpaichena toj nintoflayey wit nhanayejpa temhi, wit toj paj tacha´huch´uya topak tha´ n´olej toj temhoya wuyche tema chelhyekw wemektes, yiwaylhaj iyahiney halótes tha´ hiwenwy hinu toj hotewuye ysowet. Tapasey, iyahin th´a toj iloyajlhi notes tolhumche law´uley. Molhyejtoj hin´uttoj hotena newachek nuway p´ante, ysowet toj hotena yomlni tawiyey hinu tha´ w´enlnames lhayhi isej toj hayawep´ante yihanejpawuye toj ifwenu yomlhi tha´ yuk yaj nuwayn´uya n´watlok hach´utyaj hin´u nichelhu tha´ yukw athe´ mak toj lat´eylok n´wuyejame, ysowet nichelhu tha´ yokw n´watlok latachutn´uya n´yopilhkpo´ n´ftaj n´yaj halo´wemekna tha´ namtaj n´p´etajche wit n´chotey hunhat, tsowet teflhache lhomet wit yuk hetn´upho n´twelhu halo´wemekna che n´yomhu lapes n´tosihla lapes wtn´yopnilakhapo wit toj oytaj hahitsu tahuyey nin´u tha´ yuk istoj latach´utn´uya che flala. Elh opleyla honnata wit inichela mak toj lawenla.
Toj ileyej toj yomlhi taw´elche al´o yomet yomey lapes wit yuk lep wit lhamey hayup tiw´enhi yopilhkap´ho´.
Wit hinhu yopilhifwalas elh tha´ yopley humhatnhaj ihi yomey yha´ hiw´en tokos toj ihi iche sania, ischin, siput kay lhoy´a iyhoj. Hin´u tachema ichos mak toj iw´en wit ichojley law´et, wit toj fwalasp´ante hotetsu fwenu iyhoj mak toj hiw´en, wit nufwu lamilh t´iselitej mak toj ilotey yhoj yukw yatha nilehaya pelhay tolha pha´ toj el tatoy, wit toj elh yopilkhapho´ necha´ileyej toj ieumcho.

el espíritu de los cielos “pelhay”

Cuentan los antepasados wichís, que en tiempos antiguos, era costumbre del hombre salir al monte a mariscar y conseguir los alimentos para su familia.
Un día, de tantas veces en que se alejaba de su comunidad buscando presas pudo ver que el cielo se cubrió de nubes y oscureció de repente. Como sabemos, el originario es un buen observador de la naturaleza

por eso; al ver que se venía la tormenta, el hombre caminó a pasos agigantados, pero de golpe sucedió algo inesperado, escuchó un fuerte ruido en los cielos que hizo mover la tierra; era un rayo que cayó muy cerca de donde él se encontraba temblando de miedo. A los pocos minutos, cuando aún no lograba reponerse del susto, pudo oír el eco de una voz que hablaba lengua espiritual, muy cerca de él. Entonces se dirigió muy temeroso en dirección del eco, hasta que llego a la dirección de un quebracho colorado, allí se encontró con el cuerpo de un ser extraño, que no era terrenal, pronto pudo comprender el hombre que su apariencia o aspecto era igual al oso melero del monte y que se trataba de Pelhay, el Espíritu de los Cielos y señor de los rayos, quién comenzó a hablar en lengua espiritual y que el cazador logró interpretar porque este hombre era también, un brujo en su comunidad.
− He intentado mandar un rayo para anunciar que los dioses, señores de los cielos, estamos enojados con los terrenales por no cuidar y respetar la naturaleza, pero sucedió algo inexplicable, fue tanto la energía emitida, que este rayo no logró caer en el árbol y por ese motivo estoy acá sin poder regresar a mi lugar, en los cielos.
− ¿Puedes ayudarme a subir? − dijo Pelhay.
Entonces el brujo originario, entendiendo sus palabras le respondió:
− Yo no tengo poderes para hacerte volar, pero sí puedo ayudarte a subir a lo más alto, y ahí puedes intentar regresar con tus poderes, − dijo el hombre wichí.
Él rescató a Pelhay y éste logró volver, pero antes le dijo:
− ¡Muchas gracias por haberme ayudado amigo!
Quiero agradecerte por eso, te pido que regreses en una semana a éste lugar; y encontrarás algo para que a vos y a tu familia no le falte con que alimentarse nunca.
El Espíritu de la lluvia les avisó a los demás que la gente de la tierra necesita de la lluvia y de pronto se ajustaron las nubes del Sur y del Norte. Todos se pusieron muy contentos al observar como llovía.
El wichí volvió a la semana a ese mismo lugar y fue tan grande la sorpresa al ver un gran espacio cultivado con los mejores frutos, que agradeció a Pelhay porque le regaló los alimentos, los que podrán cultivar de ahora en adelante para poder sobrevivir.

o espírito dos céus “pelhay”

Contam os antepassados wichís que, nos tempos antigos, era costume do homem sair à floresta a mariscar e conseguir os alimentos para sua família.
Um dia, de tanto que se distanciava de sua comunidade buscando presas pôde ver o céu se cobrir de nuvens e escurecer de repente. Como sabemos, o nativo é um bom observador da natureza, por isso ao ver que vinha a tormenta o homem caminhou a passos gigantes, mas de repente sucedeu algo inesperado, escutou um forte ruído nos céus que fez mover a terra; era um raio que caiu muito perto de onde ele se encontrava tremendo de medo. Em poucos minutos, enquanto ainda não conseguia se repor do susto, pôde ouvir o eco de uma voz que falava língua espiritual, muito perto dele. Então se dirigiu muito temeroso em direção ao eco, até que chegou na base de um quebracho10 colorido, ali encontrou o corpo de um ser estranho,que não era terráqueo, logo pode compreender que a aparência ou aspecto do homem era igual ao tamanduá da floresta e que se tratava de Pelhay, o Espírito dos Céus e senhor dos raios, que começou a falar em língua espiritual e que o caçador conseguiu interpretar porque este homem também era um bruxo em sua comunidade.
− Tentei muito enviar um raio para anunciar que os deuses, senhores dos céus, estão com raiva com os terrestres por não cuidar nem respeitar a natureza, mas aconteceu algo inexplicável, foi tanta a energia emitida que este raio não conseguiu cair na árvore e por isso estou aqui sem poder voltar ao meu lugar nos céus.
− Pode me ajudar a subir? − disse Pelhay.
Então o bruxo nativo, entendendo suas palavras respondeu a ele:
− Eu não tenho poderes para fazer você voltar, mas eu posso te ajudar a subir o mais alto possível, e aí pode tentar regressar com teus poderes, − disse o homem wichi.
Ele resgatou a Pelhay e este conseguiu voltar, mas antes disse:
− Muito obrigado por ter me ajudado, amigo!
Quero te agradecer por isso, peço-te que regresse em uma semana a este lugar e encontrará algo para que nunca falte com que alimentar você e à sua família.
O Espírito da chuva avisou aos demais que as pessoas da terra necessitavam da chuva e em seguida ajustaram as nuvens do Sul e do Norte. Todos ficaram muito contentes ao observar como chovia.
O wichí voltou em uma semana ao mesmo lugar e foi muito grande a surpresa ao ver um grande espaço cultivado com os melhores frutos, agradeceu a Pelhay por ter lhe presenteado com os alimentos, que poderão de agora em diante cultivar para poder sobreviver.


Hilario Rodrigo Gustavo Alexis (Argentina). Poeta de língua matacoana. Preservamos os nomes dos autores grafados exatamente como eles redatam, todos os autores escreveram os relatos em suas línguas nativas e espanhol.


Descubra mais sobre Philos

Assine para receber os posts mais recentes por e-mail.

Publicado por:Philos

A revista das latinidades