No Brasiliana apresentamos a poesia de Humberto Ak-Abal com traduções de Sabrina Graciano. Os três poemas apresentados nesta seção constituem um trabalho da curadoria de Martín Tonalmeyotl junto aos representantes desses povos com objetivo de salvaguardar seu patrimônio cultural.
ura’lal ri tzij
Are jampa kat ch’awik
cha paja ri atzij,
man kopan ta ne ri q’ij
che kaweqaj na ri’,
mat tzaq ta ne chikixe’.
el peso de las palabras
Cuando hablés
pesá tus palabras,
no vaya a ser
que tengas que cargarlas,
y termines cayéndote debajo de ellas.
o peso das palavras
Quando você falar
pense nas suas palavras,
pois pode acontecer
que você precise carregá-las,
e você acabe caindo embaixo delas.
moyoyik
Jun nima’ kajuluwik
kabin cho taq’aj ulew
ri setel ik’ kujuluwisaj,
sibalaj kamatzatz ri jun nima’
ri xa je ta ri katzalij pa raqan.
penumbra
Un río encendido
descendía por la pradera
iluminado por la luna llena,
era tan manso ese río
que parecía que iba de regreso..
penumbra
Um rio aceso
descia pelos prados
iluminado pela lua cheia,
era tão manso aquele rio
parecia que ia voltar.
ri ja’, ri q’aq’
Man kasach ta pa ri nujolom
ri jun q’aq’ pa ri wabal,
kaq’aq’an ri sib pa ub’oqoch jun
xuquje k’a cho ri uraq’.
Are k’ut cho ri xan
ri nonoch’ e q’eq’a labaj ri’.
Ri moxirinaq q’aq’
kutijijej ri si’
are k’ut ri ja’ ri kapoq’owik
je k’o jun ch’uj awaj
ri karakin chupan ri t’uy.
el agua y el fuego
Yo no olvido la imagen
de aquella cocina encendida,
el humo ardía en los ojos
y era amargo en la lengua…
Las sombras en las paredes
eran espantos negros.
El fuego enloquecido
devoraba los leños
y el agua hirviendo
parecía un animal rabioso
rascando dentro de la olla.
água e fogo
Eu não esqueço a imagem
daquele fogão aceso,
a fumaça queimava os olhos
e era amarga na boca…
As sombras nas paredes
eram espantos pretos.
O fogo enlouquecido
devorava a lenha
e a água fervendo
parecia um animal raivoso
riscando dentro da panela
Humberto Ak-abal (Momostenango, Guatemala, 1952). Poeta maya K’iche. Sus obras han sido traducidas a más de una decena de idiomas. Algunos de los premios y reconocimientos que ha tenido son: en 1993 “Quetzal de Oro APG” por la Asociación de Periodistas de Guatemala, en 1995 Diploma Emeritíssimum por la Facultad de Humanidades de la Universidad de San Carlos de Guatemala, en 1998 Premio Continental “Canto de América”, por la UNESCO, México, en 2004 Premio Internacional de poesía “Pier Paolo Pasolini”, Roma, Italia, en 2005 Condecorado “Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres” por el Ministerio de Cultura de Francia y en 2003 declinó recibir el Premio Nacional guatemalteco de literatura “Miguel Ángel Asturias”. Algunos de sus libros son: “Ajyuq’ – El animalero” (1995, Guatemala), “Guardián de la caída de agua” (2000, Guatemala), Retoño salvaje (1997, México, 2015, Guatemala), “Desnuda como la primera vez” (1998, México; 2000, 2004, Guatemala), “Remiendo de media luna” (2006, Guatemala; 2006 Venezuela), “Las palabras crecen” (2009; Sevilla-España, 2010 Guatemala), “Cuando las piedras hablan” (2012, España, 2014, Guatemala), “Las caras del tiempo” (2017, Guadalajara-México), “Ismachi’ – Bigotes” (2018, Guatemala), “Tzarabin chikop – Pájaro encadenado” (“2018, Guatemala), “Paráfrasis del Popol Wuj” (3ra edición 2017, Guatemala), entre otros.
Humberto Ak-abal (Momostenango, Guatemala, 1952). Poeta maia K’iche. Suas obras foram traduzidas em mais de uma dúzia de idiomas. Alguns dos prêmios e reconhecimentos recebidos são: em 1993 “Quetzal de Ouro APG” pela Asociação de Jornalistas da Guatemala, em 1995 Diploma Emeritíssimum pela Facultade de Humanidades da Universidade de São Carlos da Guatemala, em 1998 Prêmio Continental “Canto da América”, pela UNESCO, México, em 2004 Prêmio Internacional de poesia “Pier Paolo Pasolini”, Roma, Itália, em 2005 Condecorado “Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres” pelo Ministério de Cultura da França e em 2003 rejeitou o Prêmio Nacional guatemalteco de literatura “Miguel Ángel Asturias”. Alguns dos seus livros são: “Ajyuq’ – O animalesco” (1995, Guatemala), “Guardião da queda-d’água” (2000, Guatemala), “Broto selvagem” (1997, México, 2015, Guatemala), “Nua como a primeira vez” (1998, México; 2000, 2004, Guatemala), “Conserto de meia lua” (2006, Guatemala; 2006 Venezuela), “As palavras crescem” (2009; Sevilha-Espanha, 2010 Guatemala), “Quando as pedras falam” (2012, Espanha, 2014, Guatemala), “As caras do tempo” (2017, Guadalajara-México), “Ismachi’ – Bigodes” (2018, Guatemala), “Tzarabin chikop – Pássaro encandeado” (2018, Guatemala), “Paráfrase do Popol Wuj” (Guatemala, 2017), entre outros.